Tasarımcının Notu, 20. yüzyılın son çeyreğinde Türkiye’de grafik tasarım alanında yaşanan hızlı ve etkili değişimi kitap üzerinden ele alıyor. Kültür yayıncılığının yükselişe geçip grafik tasarımcının bir özne olarak öne çıktığı sürece bakan sergi, kitabın yaygın tasarım unsurunun kapak olduğu 1970’li yıllardan bütüncül bir tasarım nesnesine dönüştüğü 1990’lara uzanıyor.

Geçtiğimiz yüzyılın son çeyreği, Türkiye’de siyasal, iktisadi ve toplumsal açıdan bir dizi kırılmanın cereyan ettiği yıllar oldu. Küresel ekonomiye eklemlenme sürecini açan 24 Ocak 1980 kararları ve onu izleyen 12 Eylül askerî darbesi, ülkede neoliberal bir dönüşümün zeminini yarattı. Bu dönüşümün kendini etkin biçimde gösterdiği alanlardan biri de kültürdü. 1980’lerde özel sektörün bu alana yönelmesi, medya ve reklamcılıktan yayıncılık ve güncel sanata birçok alanda açılımı beraberinde getirdi. Kültür hayatının pek çok yönden kesintiye uğradığı bu dönem, darbenin bertaraf ettiği düşünce ortamının yön verdiği ve günümüz kültür yayıncılığının temelini atan bir dinamizmin de miladı oldu.

1980’lerde nitelik ve nicelik bakımından bir yükseliş yaşayan yayıncılık; bankalar, holdingler ve özel şirketlerin prestij faaliyeti olarak yeni bir boyut kazandı. Kitap bir yandan mevcut siyasi atmosferde içeriği ve kapak resimleri nedeniyle sembolik bir suç unsuru olarak yasaklanırken, bir yandan da gelişen kültür endüstrisi ve rekabet ortamında sunduğu yeni anlayış ve biçimsel önermelerle bir kültürel meta olarak değer görmeye başladı. Bu durum kitaba ilişkin farklı görsel iletişim arayışlarını, dolayısıyla “grafik tasarım” ve “grafik tasarımcı” olgularını öne çıkardı.

1990’lar, önceki on yılda yaşanan bu gelişmelerin sonuçlarının kitap üzerinde belirgin biçimde izlendiği yıllardı. Grafik tasarımcının önem kazanması, kitaptaki konumunun yayın ve düşünce ortamlarında tartışılmasını beraberinde getirdi. Tasarım niteliği yüksek kitaplar, özel kuruluşların yayınlarıyla sınırlı kalmadı; farklı ölçeklerde yayınevlerinin bu yöndeki talepleri tasarımcının yeni deneme ve önermelerine alan açtı. Bilgisayarın tasarım sürecine dâhil oluşu, kitabın baskıya hazırlığındaki birçok uzmanlığı devreden çıkarırken tasarımcı ile matbaa arasındaki mesafeyi de kapattı.

Tasarımcının Notu, bu dönüşümler izleğinde tasarımcının bir kitabın oluşumundaki karar süreçlerini, yayıncıdan matbaacıya farklı aktörlerle ilişkilerini ve kültür ortamındaki konumunu ortaya koyuyor. Salt Beyoğlu’nun üçüncü katından Forum’a uzanan sergi, tasarımcının, belirleyici bir aktörü olduğu “kitap”taki eksik anlatısını kurmayı amaçlıyor. Kitabın “basılı” ve “elektronik” olarak yeniden tanımlandığı 2000’lerin tasarım kültürüne zemin hazırlayan döneme kitaplar, arşiv belgeleri ve mülakatlar eşliğinde çok yönlü bir bakış sunuyor.

Eda Sezgin tarafından programlanan sergi, 11 Eylül 2024–2 Şubat 2025 tarihlerinde Salt Beyoğlu’nda ücretsiz görülebilir. Sergi paralelindeki kamu programları saltonline.org ve Salt’ın sosyal medya kanallarında duyurulacak.

Tasarımcılar: Yurdaer Altıntaş, Serdar Benli, Savaş Çekiç, Gülizar Çepoğlu, Yeşim Demir Pröhl, Mustafa Eren, Aydın Erkmen, Bülent Erkmen, Ulaş Eryavuz, Cem Günübek, Joelle İmamoğlu, Sadık Karamustafa, Esen Karol, Sait Maden, Hakkı Mısırlıoğlu, Cemalettin Mutver, Nazlı Ongan, Nilgün Öneş, Ersu Pekin, Tibet Sanlıman, Alper Tunga Şen, İlhami Turan, Mehmet Ulusel, Timuçin Unan, Erkal Yavi

Program: Eda Sezgin
Program Koordinatörü: Tuğçe Kaplan, Gülce Özkara
Tasarım ve Prodüksiyon: Emirhan Altuner
Editör: Ezgi Yurteri
Çeviri: Öznur Karakaş, Merve Ünsal
Baskı Öncesi Hazırlık: Hasan Yiğit Kaymakçı, Elif Tuna
Fotoğraf: Kayhan Kaygusuz, Alen Yahyaoğlu
Kurulum: Fiksatif, Eray Özcan, 3T Reklam
İletişim Tasarımı: Fol
Katkıda Bulunanlar: Orkun Dayıoğlu, Seda Ertürk, Sinem Ayşe Gülmez Saydam, Defne Güzeldere, Mustafa Hazneci, Mümin Barış Korkmaz, Ahmet Metin Öztürk, Orhan Uslu, Zeynep Dila Sönmez

Teşekkürler: Kamer Altınova, İlhan Bilge, Ludmilla Büyüm, Nazar Büyüm, Ayşegül Coşkun ve Hanife Yalçın (Akbank Sanat), Savaş Çekiç, Esra Melike Çuluk ve Ayşe Gür (Millî Reasürans Sanat Galerisi), Bülent Erkmen, Uğur Eruzun (Robinson Crusoe 389 Kitabevi), Sadık Karamustafa, Can Maden, Sarp Maden, İdris Özgül, STABILO, Lokman Şahin ve Ufuk Şahin (MAS Matbaa), Sermet Tolan ve Işık Yüceoral (Ofset Yapımevi), Tekin Yayınevi, Terminal, Ceylan Toraman, Murat Yılmaz

Tasarımcının Notu, Eureko Sigorta ve Jotun’un katkılarıyla gerçekleştirilmektedir.