Bir zamanlar içinde binlerce öğrencinin eğitim gördüğü Fener Rum Erkek Lisesi’nde şimdi sadece 90 öğrenci kaldı. Haliç Fener’de, Sancaktar Yokuşu’nda yer alan okul, Türkiye’nin en eski eğitim kurumu olma özelliğini taşıyor. 1454’te yani fetihten bir yıl sonra kurulan okuldan, Osmanlı’nın Hıristiyan azınlıklarının bulunduğu toprakları yöneten yüzlerce vali, mütercim, bilim insanı, sanatçı, besteci ve yazar eğitim gördü.

Okul mezunlarından Eflak - Boğdan Prensi Dimitri Kantemir (Kantemiroğlu), Besteci Andon Efendi ve Tatyos Efendi ile Mimar Dimadis en ünlüleri. Osmanlı’nın siyaset ve sanat dünyasında derin izler bırakan bu insanların mezun olduğu okul, 18 ve 19’uncu yüzyıllarda Balkanlar’ın şekillenmesinde de çok önemli bir rol oynadı. Bulgaristan, Romanya, Makedonya ve Yunanistan’ın kurucularının büyük bir bölümü Fener’deki bu okulun yüksek kubbesinin altında yetişti.

Osmanlı toprakları içinde felsefe ve modern fen eğitimi ilk kez bu okulda verilmeye başlandı. İlk sistematik yabancı dil eğitimi de burada verildi. Eğitim tarihimizde bu denli önemli bir yere sahip olan okulun kuruluşu da çok ilginç bir tarihi süreç içinde ortaya çıktı.

İstanbul’un fethinden sonra Bizans’ın yönetici sınıfı ve tüccarları kenti terk ederek Ege adaları, İtalya ve Fransa’ya sığınmıştı. Fatih Sultan Mehmet, 1454’te, tüm İstanbullu Ortodoksları kente geri çağırdı. Bu çağrısını bir fermanla resmileştiren Fatih, Ortodoklar’ın kendi dillerinde eğitim yapabileceklerini, patrikhanelerini yeniden ihya edebilecekleri ve tüm ibadetlerinin eskiden olduğu gibi serbestçe yerine

getirebileceklerini bildirdi. Bunun üzerine İstanbul’dan ayrılmış olan eski Bizanslılar gruplar halinde kente geri döndü.

Patrikhane, o dönemde Fatih Camii’nin bulunduğu, Oniki Havariler Manastırı’na yerleştirildi. Daha sonra Fethiye Kilisesi’ne nakledilen Patriklik makamı son olarak Fener’deki bugünkü yerine taşındı. Patrik Gennadios ile Fatih Sultan arasında yapılan anlaşma gereği 1454’te Fener sınırları içinde bir okul kuruldu. Yüzyıllar içinde adı, "Patrikhane Akademisi" ya da "Rum Mekteb-i Kebiri" olarak anılan bu eğitim kurumuna Osmanlı geniş olanaklar sağladı.

Osmanlı İmparatorluğu’nun en yüksek mevkilerinde görev almış bulunan pek çok Fenerli Rum, baştercuman, Eflak ve Boğdan beyleri, patrik ve yüksek din görevlileri, bu okuldan yetişti. Osmanlı döneminde okulun müdürleri din görevlileri arasından seçilirdi.

Okutulan dersler teolojik ağırlıklı, antik ve çağdaş felsefe, klasik filoloji ve edebiyattı. Okulun hocaları arasında da çok ünlü yazar ve araştırmacılar bulunuyordu. Bunlardan, baba ve oğul Zigomolar (1556-1580), Teofilos Koridaleus (1621-1639), Aleksandros Mavrokordatos (1663-1671), Avgenios Vulgaris (1760-1761) ve Konstantin Kumas, dünyaca ünlü isimlerdir.

Okul 1861’den sonra klasik eğitim veren bir liseye dönüştü. Günümüze kadar ulaşan görkemli bina 1881’de mimar Dimadis tarafından inşa edildi. 1903’te okulun bünyesine, ilkokul öğretmeni yetiştirmeye yönelik, klasik filoloji ve pedogoji eğitimi veren bölüm eklendi.

Haliç’in iki yakasında bulunan en görkemli yapılardan bir olan okul cumhuriyetten sonra Fener Rum Erkek Lisesi adını aldı. Okulun, hemen bitişiğind Tevkii Cafer Mektebi Sokak’ta bulanan bir binada ise kız öğrencilere eğitim veriliyordu. Okulların karma olmasından sonra kız öğrenciler de Fener Rum Erkek Lisesi binasına taşındı.

Avrupa’nın Beşinci Büyük Şatosu

Okulun bugünkü binası, Ondokuzuncu yüzyılın en önemli memerlerinden biri olan ve Fener Rum Erkek Lisesi mezunları arasında bulunan mimar Dimadis tarafından inşa edilmiş. Haliç’in her iki yakasındaki yapılar içinde Süleymaniye’den sonraki en büyük binası olan eserin yapı malzemelerinden çoğu Marsilya’dan getirilmiş. Avrupa’nın çeşitli ülkelerinde özellikle İtalya ve İspanya’da da şatolar yapan Dimadis, eseri beş sene içinde bitirmiş. Fener sırtlarındaki yüksek tepe üstüne inşa edilen eser, geniş ve yüksek cephesi, kırmızı ateş tuğlaları ve ortasındaki kubbeli kalın bir kulesiyle dikkatleri çekiyor.

Çevre halkı, her yıl yerli ve yabancı binlerce turistin ziyaret ettiği binanın ışıklandırılması isteniyor. Fener Gönüllüler Derneği, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne bir dilekçeyle başvurarak eserin İstanbul’un gecelerini süslemesini sağlamak için ışıklandırılmasını talep etti.

ERSİN KALKAN