MODA

Moda, şimdiki Söğütlüçeşme ve Bahariye caddeleri ile deniz arasında kalan burundur. Gelişmesinde zengin Levanten ailelerin öncü rolü olmuştur. Örneğin, Türkiye` de "Vitol" adıyla anılan, İngiliz kökenli Whitehall ailesinin. Orta halli Rum ve Ermeni aileleri de öteden beri hep burada yaşamaktaydı.

Zenginler daha çok Moda Burnu` nda yerleştiler. Boğaziçi , Bağdat Caddesi güzergahı ve Adalar` adn sonra rağbet bulan bir sayfiye yeri oldu Moda; bina yapısı da bunu yansıtıyordu. Buradaki villalar, geleneksel tarza uymamış, bilinçli olarak bunun karşıtı bir tarz seçilmişti. Alınan model genel olarak Avrupa` daki benzer yapılardı ve herkes kendine farklı bir ev tipi beğeniyordu.

Başlıca kaynaklar, o dönemlerde yaygınlaşan konut üstüne dergilerdi. O yüzden başından beri Moda evleri son derece eklektikti. Gene de, hepsi bir arada, kendine özgü bir karakter oluşturmuştu. Çoğu bahçeli, iki ya da üç katlı, şık evlerdi.

Moda Caddesi de bu tarz evlerle doluydu. Ama yan sokaklara girildiğinde, daha çok orta halli gayrimüslümlerin mütevazı evleri görülürdü. Ahali son derece uluslararasıydı. Yerli azınlıklar dışında İngilizler, Almanlar, Ruslar, akla gelen herkes vardı. Ayasofya` nın restorasyonunda çalışmak için İngiltere`den gelen taş ustası Ernest, Mektep Sokağı`nda İngiliz arkadaşlarının yanında kalırdı vb. Yusuf Kamil Paşa Sokağı` nda İngiliz şapeli artık kullanılmadan duruyor.

İkiz İngiliz evlerinden biri yıkıldı; öbüründe rahmetli Barış Manço oturuyordu. Cem Sokağı` nda L` Assomption Kilisesi ve manastır Fransız Katolikler` in elinde. Yaşlı sörler hala hasta ziyaretine gidiyor, iğne yapıyor.

1960` lardan itibaren Moda evleri hızla ortadan kayboldu, yerlerini bitişik nizam evler aldı. Burun` da bir tek Frederici evi kaldı. Korutürk` ün, Cimcozlar` ın, Sabur Sami` nin, daha birçok tanınmış insanın evi iz bırakmadan silindi. Böylece Moda`yı Moda yapan başlıca özellik yok oldu; Moda`nın yanına deniz konmuş bir Osmanbey` den farkı kalmadı.

Semtin altın çağı 1950` lerdi. Bu yıllarda Moda, akşamları bütün Kadıköy halkının aktığı bir piyasa yeriydi. Bu kalabalık Moda Burnu` nu (Devriye Sokağı) turlar, ama en çok, ucunda Ferit Tek` in yaptığı bina olan uzun iskele yolunu doldururdu. Çünkü burada, Moda Deniz Kulübü` nün orkestrasını yakından dinlemek mümkündü.

Kulüp işletmesini yaz boyunca, Ankara` dan gelen Süreyya yapıyordu. Ünlü Rus lokantacı Baba Karpiç` in baş garsonunun Türkçe adıdır Süreyya; Rusça adı Sergey` di , ama herkes bunu Fransızcalaştırarak Serj derdi. Ankara` da Serj her şeyi bilirdi; son politik kararı da, kimin kiminle yattığını da. Kızılay meydanında, yeraltında, Ankara sosyetesinin bir numaralı mekanı olan bir kulübü işletiyor, yazın da başgarsonu Lefter` i, aşçılarını ve İtalyan orkestrasını toplayıp Moda Deniz Kulübü` ne geliyordu. Gündüz kiralanıp Moda Plajı` nın kadınlar bölümünün önünde dikize çıkan sandallar, gece de kulübün önünde sıralanır, Moda` nın namlı güzellerinin nasıl dans ettiği seyredilirdi.

Moda sosyal hayatında önemli bir çekim merkezi olan kulübün tenis kortu, yazın iskele açıklarına demirlenen "raft"ı, zengin Moda gençlerinin mekanlarıydı.

1950` lerde bu kulüp daha çok bir DP yuvasıydı. Buna karşılık CHP` liler bir süre sonra, eskiden Zekeriya Sertel` in oturduğu binayı kiralayarak "Lozan Kulübü"nü kurdular. Onun da bir plajı oldu.

İskelenin öbür tarafındaki Koço da İstanbul` un ünlü meyhanelerinden biridir. Sahipleri Koço ve Miço kardeşler çoktan Atina` ya gittiler. Ama burayı herkes hala Koço diye anıyor. Koço bir çeşit "aile meyhanesi"dir. Özellikle yazın, insan çocuklarıyla da gidebilir buraya; çocuklar bahçede eğlenir, garsonlar ve komiler de onlara gözkulak olur. İçinde bir de ayazması vardır: Aya Katerina.

Küçük Moda` da, tepede, plajın üstünde, mehtabın çok iyi seyredildiği daha mütevazı bir meyhane vardı. Burada gene böyle bir kaç yer açık. Mektep Sokağı` ndaki eski Bomonti Bahçesi` nin yeri de çalışıyor. Ama eski Mühürdar Bahçesi tamamen ortadan kalktı. Yalnız, bunların hiçbiri, eskiden olanların yerini tutmuyor.

Şimdi günümüzün dönerci, mantıcı, pizzacı gibi yeni tarz yiyecek sunan yerleri gene Moda` yı dolduruyor. Eski evlerden aşağı yukarı bir tek Sarıca ailesinin konağı kaldı. Onun karşısındaki dondurmacılar da Moda` nın yeni piyasa tarzının başlatıcısı ve ayrılmaz parçası oldular. Onların bulunduğu yerde başlayan Whithall Konağı ve bahçesi, denize kadar uzanırdı eskiden. Ayrıca, şimdi Kadıköy Kız Lisesi, Ahmet Muhtar Paşa` nın oğlu Mahmut Muntar Paşa` nın taş konağında yerleşti. Cimcozlar`ın ikinci çıkmazın ucundaki evi restore edildi. Yeni Lozan Kulübü de, cadde üstünde kalmış son Moda evlerinden birine yerleşti.

BAHARİYE

Moda` nın güneydoğu sınırını Bahariye çizer. Altıyol` la birlikte burası alışverişin, aynı zamanda sinemaların merkezidir. Eski Opera sinemasının bulunduğu bina yıkıldı, ama Süreyya Paşa` nın yadigarı güzel Süreyya Sineması, süslemeleri, heykelleri, avizeleriyle duruyor.
Süreyya Sineması`nın yanında Rum Ortodoks Kilisesi`ne ait bahçe içinde güzel ahşap bina durur. Ana caddese, Ayia Trias Ortodoks Kilisesi, Altıyol ağzında da Ermeni Katolik Surp Levon Kilisesi vardır. Bunun ters yönünde, geçen yüzyılda karşı taraftan buraya taşınan Fransız St. Joseph Lisesi ile yanında eski Mosa Maarif Koleji, şimdiki adıyla Kadıköy Anadolu Lisesi bulunur.

Kaynak: İstanbul Gezi Rehberi / Murat Belge / Tarih Vakfı Yurt Yayınları / S: 317-320