Oldukça geniş bir alanı kaplayan Kapalıçarşı`da yaklaşık 4000 dükkan vardır -ayrıca da, pek çok atölye, cam, çeşme, lokanta, kahve, muhallebici v.b. Kapalıçarşı kendi başına bir dünyadır.

Bu çarşının da Bizans zamanında bazı binalarının yapılmış olduğunu iddia edenler bulunmakla birlikte, ilkin Fatih zamanında inşaata başlanmış olması daha akla yakındır. Yapılan ilk bölümleri Sandal Bedesteni ve Cevahir Bedesteni`dir. Bunlar ikisi de çarşı içinde çarşı durumundadır. ,

Bizans`a yakıştıranların kanıtı, Cevahir Bedesteni`nin dört kapısından birinin üstündeki taşta Bizans kartalı kabartması olmasıdır. Ama Osmanlılar da bunu, başka yerlerde olduğu gibi, kendi yaptıkları bir binaya koyabilirlerdi. Mimari üslup tamamen Osmanlı`dır.

Kapalı bir bina olduğu, geceleri kapıları kilitlendiği için güvenli bir binaydı. Bu nedenle, en değerli eşyaların alım satımını yapanlar burayı tercih etti. Cevahir Bedesteni böyle bir bölümdü. Ama Kapalıçarşı`nın bütünü akla gelebilecek her türlü malın da satıldığı bir yerdi. Loncalara göre çeşitli sokakları ve bölgeleri bölüşülmüştü. Bu özelliği bugün bile özellikle sokak adlarında göze çarpar.

Geçmiş yüzyıllarda burayı ziyaret eden gezginler çarşının sessizliğini, dükkancıların ağırbaşlılığını ve dürüstlüğünü uzun uzun anlatırlar. Kapitalizm ve turizm bu gibi özellikleri değiştirdi. Şimdi dükkancılar yerlerinde oturup müşteri beklemektense dışarı fırlayıp müşterileri kendi dükkanlarına gelmeye ikna etmeye çalışıyorlar. Bu faaliyeti şöyle böyle yirmi beş dilde yapabiliyorlar.

Eski ikram tarzı gene sürüyor. Pazarlığa gelince, bu da bir "fair play" olayı. İki taraf da gerekli ön bilgilere sahip olarak bu müsabakaya giriyor; satıcı avantajlı, daha baştan. neden söz ettiğini bilenler için bu pazarlık, sonucu belli bir olayın ayini gibidir; yerine getirilmesi iki tarafa da zevk verir. Müşteri neden söz ettiğini bilmeden pazarlığa girmişse, bazı sonuçlara hazırlıklı olmalıdır. Fiyatı çok düşürmüş olabilir, ama sonradan, aldığı malın bir taklit olduğunu öğrenir. Bu da bir teselli, şüphesiz; aynı taklit malı ilk söylenen yüksek fiyattan da alabilirdi.

Alışveriş dünyasının bugünkü özellikleri her yer gibi Kapalıçarşı`yı da çok değiştirdi. Birçok eski zanaat ortadan kalkarken, bir tek adları, çarşının çeşitli sokaklarının adı olarak yaşamaya devam ediyor. örneğin Nuruosmaniye Caddesi`nde yeni açılan büyük halıcı dükkanları yabancı turistleri kendilerine çekerek Çarşı içindeki halıcılığı büsbütün öldürmedilerse de, adamakıllı zayıflattılar. Kuyumcu dükkanları her yere yayıldı. Bu arada, Sandal Bedesteni yakınlarındaki, son derece sevimli muhallebici kulübesi bile kuyumcu oldu. Deri eşya ve jean satanların sayısı da çok arttı. Öte yandan, örneğin en iyi bakır işi doğal olarak İç Bedesten`de bulunuyor, ama onun dışında birçok bakırcıda en bayağı ve zevksiz bakır eşya satılıyor. Her şeye rağmen Kapalıçarşı ilginç ve çekici. İstanbul`un yerlileri, artık her şey her yerde bulunduğu halde, arada bir Kapalıçarşı`dan alışveriş etmek için bir vesile uydururlar. Şehri ziyaret eden yabancılar da, burayı görmeden giderlerse, çok önemli bir şeyi kaçırdıkları duygusunu yaşıyorlar. Bunlar Kapalıçarşı`nın büyüsünü kaybetmediğini gösteriyor.

Kapalıçarşı, sonuncusu 1954`te olmak üzere birçok ciddi yangın atlattı. 1980`lerde binayı sarmaşık gibi sarmaya ve tuhaf bir şekilde görünmez hale getirmeye başlayan tabelalar, neonlar v.b. kaldırıldı. Bunun gerçekten olumlu bir etkisi oldu. 

Çarşı`da normal dükkanlar dışında ziyaret edilmesi gereken kahvesi ile ünlü Havuzlu Lokantası vardır. Daha önce, geleneksel esnafın bulunduğu bölgelerde iyi geleneksel lokantalar bulunacağını söylemiştim. Bunlar çarşı dışında, ama yakınında da bulunuyor. Örneğin Nuruosmaniye`nin Kapalıçarşı`ya bakan dükkan sırasının Çuhacılar`a yakın köşesindeki lokanta, Subaşı. Bunun tersi yönde, Çemberlitaş`a doğru giderken, solda, dar bir kapıdan girilen ve merdivenle çıkılan Arslan; bir de, Vezir Hanı`nın kuzey kanadındaki Ümit.

MURAT BELGE
İstanbul Gezi Rehberi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları